Η ΙΕΡΟΤΕΛΕΣΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ
ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Του Γιάννη Μεγαλόπουλου
Αγαπητέ μου φίλε,
Θέλω να σας ευχαριστήσω που μου δίδεται η ευκαιρία γι’ άλλη μία φορά, να θέσω τις απόψεις μου στην κρίση σας.
Η πρόοδος γίνεται με τον λόγο, με την αμφισβήτηση. Δηλαδή με την αντιθετική δύναμη του ανθρώπινου νου στην στατικότητα και στην ακινησία.
Η ισορροπία στη φύση άλλωστε επιτυγχάνεται με τις αντιθετικές δυνάμεις «Το αντίξουν συμφέρον και εκ των διαφερόντων καλλίστην αρμονία και πάντα κατ’ έριν γίγνεσθαι» ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ.
. . . . .
Ιερό σήμαινε στον αρχαίο κόσμο, τη Δύναμη, την Ισχύ. Το αντίθετό του, κοσμικό, ακάθαρτο.
Στη Λατινική γλώσσα η λέξη SACIRE = χωρίζω, περιγράφει τον περιφραγμένο από απαγορεύσεις χώρο της ιερουργίας, σε αντίθεση με το χώρο της καθημερινής πράξης.
Η ιεροτελεστία παραπέμπει και στη θρησκευτική πράξη, εκτός των άλλων, αφού τελεστής είναι ο μυσταγωγός, αυτός δηλαδή που εισάγει και κατηχεί κάποιον στα μυστήρια,
Άνοιξη, από το ρήμα ανοίγω.
Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε το περιεχόμενο του τίτλου ¨Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης¨ ως εξής : Η επανεμφάνιση της φύσης με επαναλαμβανόμενες και δυναμικά ενεργούμενες λειτουργίες.
Μπορεί κανείς να υπονοήσει, την κυκλικότητα των φαινομένων, τη νομοτέλεια, το προκαθορισμένο, την επαναληψιμότητα, την μηχανικότητα της Φύσης, τον Παγκόσμιο Ρυθμό.
Πάντοτε ;
Η ύλη εγγύς της ισορροπίας, λέει η σύγχρονη φυσική, συμπεριφέρεται με τρόπο επαναληπτικό, Ενώ όταν πηγαίνουμε από συνθήκες ισορροπίας προς συνθήκες μακριά από την ισορροπία, απομακρυνόμαστε από το επαναληπτικό και οικουμενικό, προς το ειδικό και μοναδικό.
Τη δύναμη που προκαλούσε την επαναληπτικότητα οι αρχαίοι πολιτισμοί, κυρίως, την ταύτιζαν με το Θεό τους και αυτόν με τον Ήλιο και την κίνησή του.
Γνώριζαν τις ισημερίες του (εαρινή 21 Μαρτίου, φθινοπωρινή 22 Σεπτεμβρίου) τις οποίες ερμήνευαν ως χρονική αρχή, άνοιγμα της Φύσης στη ζωή ή στο θάνατο. Συνοδευόταν δε από πλήθος θρησκευτικών τελετουργιών, και μυθικών περιγραφών.
Στο περιεχόμενο των μύθων, αναγνωρίζουμε την αγωνία του θανάτου και τα ερωτήματα της ζωής.
Μύθοι που περιγράφουν το θάνατο και την αναγέννηση του θεού τους, θεού της βλάστησης, της ζωής, μύθοι του θρήσκοντος και αναστάντος θεού τους, ντυμένους με συμβολικά και αλληγορικά στοιχεία.
Φιλοσοφικό χρώμα τους μύθους αυτούς δόθηκε από διάφορες σχολές της αρχαιότητας, και εν πολλοίς ακόμη και σήμερα με τις έωλες αντιλήψεις περί μετεμψύχωσης, μετενσάρκωσης και άλλων παραπλήσιων αντιλήψεων, ως προσπάθεια συνταύτισης της επαναληψιμότητας στη φύση και της ανθρώπινης ψυχής.
Όμως οι φυσικοί λένε ότι η δύναμις είναι ιδιότητα της μάζας και ότι κάθε μάζα δημιουργεί γύρω της πεδίο δυνάμεων. Χωρίς μάζα δύναμη δεν υπάρχει.
Οι ανατολικές θρησκείες, θεοποίησαν εφόσον δεν κατανοούσαν, τα φυσικά ένστικτα, τη δημιουργική δύναμη της φύσης, τη σεξουαλικότητα, την αναπαραγωγική δύναμη, ταυτίζοντας τον κύκλο των εποχών με το θάνατο και την αναγέννησή της. Επινόησαν δε, βοηθητικά στις μυθολογικές ερμηνείες, ιερά ζεύγη.
Μεταξύ άλλων, στους Βαβυλωνίους η Ιστάρ και ο Ταμούζ, στους Αιγυπτίους η Ίσις και ο Όσιρις, στους Έλληνες η Δήμητρα και η Περσεφόνη, η Αφροδίτη και ο Άδωνις.
Στην αρχαία θρησκεία πίστευαν ότι ο Άδωνις ήταν καρπός της αιμομικτικής σχέσης του Κινύρα και της Σμύρνας ήταν, και μωρό ακόμη, τόσο όμορφος, που η Αφροδίτη, μυστικά από τους άλλους θεούς τον έκρυψε σ’ ένα σεντούκι και τον εμπιστεύθηκε στην Περσεφόνη. Όταν ο Άδωνις μεγάλωσε, η Περσεφόνη, θαμπωμένη και αυτή από την ομορφιά του, αρνήθηκε να τον δώσει πίσω, και τότε η Αφροδίτη παρακάλεσε τον Δία να τους λύσει τη διαφορά. Εκείνος αποφάσισε το ένα τρίτο του χρόνου ο Άδωνις να μένει κοντά στην Περσεφόνη, το άλλο τρίτο κοντά στην Αφροδίτη και το τελευταίο τρίτο να το κρατήσει για τον εαυτό του. Εκείνος ωστόσο χάρισε και το δικό του μέρος στην Αφροδίτη. Δεν πέρασε καιρός και ο Άδωνις χτυπήθηκε στο κυνήγι από έναν κάπρο και πέθανε.
Το επίκεντρο του μύθου είναι ο θάνατος και η ανάσταση του νέου, του Ήλιου. Ο θάνατος του Άδωνι και ο γυρισμός του στη γη, συμβολίζουν τον θάνατο της φύσης το χειμώνα και την αναγέννησή της την Άνοιξη.
Στην Αθήνα, στην Αλεξάνδρεια και αλλού τελούνται τα Αδώνια μυστήρια, (αφανισμός, κήποι του Άδωνη, επιτάφιος θρήνος, εύρεσις), κατά την διάρκεια των οποίων οι γυναίκες θρηνούσαν, κατόπιν δε χαιρόταν ενθουσιαστικά την επανεμφάνισή του. Συνήθειες που προσομοιάζουν με τα έθιμα της Μ. Εβδομάδας.
. . . . .
Μεταξύ της φιλοσοφικής σκέψης και της φύσης υπάρχει στενή σχέση από την εποχή κυρίως των προσωκρατικών, όταν η φιλοσοφία άρχισε να είναι ως αντιθετικός πόλος σε άλλες κοινωνικές δυνάμεις, παράγοντας διαμόρφωσης της καθημερινής ζωής.
Υπήρξε ενδιαφέρον για την έρευνα της φύσης, για τον προσδιορισμό των πρώτων αρχών της, καθώς επίσης και το πώς αυτή μας παρουσιάζεται.
« Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» ¨Πάντα ρεί ¨
Η φιλοσοφική σκέψη συνέχισε την περιπλάνησή της στον κόσμο της φύσης με τους Στωϊκούς, τους Σοφιστές – οι οποίοι έθεσαν ερωτήματα για τη σχέση φυσικού και ανθρώπινου δικαίου – και τον Επίκουρο
Η μετά από πολλούς αιώνες κυριαρχίας της εκκλησιαστικής ερμηνείας, η φυσική σκέψη επανεμφανίστηκε την εποχή του Διαφωτισμού, και λίγο αργότερα δε με τους Νατουραλιστές του 19ου αιώνα, για να περάσει σήμερα στο χώρο της σύγχρονης φυσικής.
Μπορεί να υπάρξει σήμερα φιλοσοφία γύρω από τη Φύση χωρίς την συνδρομή της σύγχρονης φυσικής επιστήμης ;
Αυτοί οι στοχαστές από τους προσωκρατικούς έως σήμερα προσπάθησαν να απαντήσουν στα ζητήματα που προέκυπταν με τρόπο ορθολογικό σε αντίθεση με την επικρατούσα θρησκευτική ή μυθολογική ερμηνεία.
Οι μυθολογικές ερμηνείες ισχύουν και σήμερα σε αποδυναμωμένους λαούς, ενώ οι θρησκευτικές παρότι αποδυναμωμένες από τη δυναμική της Νεωτερικότητας και της επιστημονικής μεθόδου – υπόθεσις, θεωρία, πείραμα, απόδειξις, αμφισβήτηση - συνεχίζουν να είναι χρήσιμες στο ανορθόλογα σκεπτόμενο μέρος του δυτικού πολιτισμού.
Θέτοντας ως μέτρο τον ορθό λόγο και την εξ αυτού απορρέουσα «αυθεντία» της επιστήμης, τότε η σχέση ανθρώπινης κοινωνίας και φύσης αποκτά ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον σύγχρονο άνθρωπο. Γίνεται η δύναμις που αναγεννά τη σκέψη μέσα από την ιεροτελεστία της Επιστήμης.
. . . . .
Νομίζω ότι για να επαναλαμβάνεται επωφελώς για την ανθρωπότητα η ιεροτελεστία της Άνοιξης, είναι καιρός να επανακρίνουμε τα «θέλω» του ανθρώπου και αυτοπεριοριζόμενοι να θέσουμε τα όρια, να επανεξετάσουμε τη σχέση του καταναλωτικού ανθρώπου με τη φύση, θεσπίζοντας νέους κανόνες δράσης.
Γιατί ο πλούτος της φύσης, μας λέει ο Επίκουρος, και περιορισμένος είναι και εύκολα αποκτούμενος, ενώ ο πλούτος που αναζητά η ματαιοδοξία, δεν έχει όρια.
« Ο της φύσεως πλούτος και ώρισται και ευπόριστος εστίν. Ο δε των κενών δοξών εις άπειρον εκπίπτει »
Η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στ’ άλλα έμβια όντα, αλλά και η ολοένα εκτεινόμενη εξουσία του στο φυσικό περιβάλλον, απειλεί να εκτρέψει σε ακανόνιστες τις εύτακτες και χρονικά σταθερές κινήσεις της φύσης.
Η τεχνική εξαπολύει τη δύναμή της εναντίον της φύσης διαταράσσοντας την ισορροπία της.
Για να συνέλθουμε απ’ αυτή τη μανία της τεχνικιστικής, καταστροφικής κατάκτησης, χρειάζεται το σοκ από την υπέρβαση των ορίων;
Η ιεροτελεστία της Άνοιξης στο Τσέρνομπιλ και στη Φουκοσίμα θα ανασταίνει ζωή ή θάνατο;
Η μεγέθυνση της τρύπας του όζοντος θα κάνει τον Ήλιο μυσταγωγό της ζωής ή του θανάτου;
Την τεχνική όμως δεν πρέπει να την δαιμονοποιούμε αλλά ούτε να την θεοποιούμε. Φιλική σχέση με την τεχνική και γνώση των ορίων της, σημαίνει φιλικότητα στις σχέσεις του ανθρώπου με τον ευατό του, με τους άλλους, με τον κόσμο.
Κινούμενοι στα φυσικά μέτρα με περίσκεψη αλλά και με γνώση των ορίων του ανθρώπου μπορούμε να δώσουμε λύσεις στα υπάρχοντα προβλήματα χωρίς να δημιουργούμε νέα δυσεπίλυτα.
Μπορεί κανείς να ερμηνεύσει τον υπερπληθυσμό της Γης ως ιεροτελεστία της Άνοιξής του, ως ανάσταση της ανθρώπινης φύσης ;
Οι επιστήμες μας βοηθούν να διαπιστώσουμε, να μελετήσουμε, να προβλέψουμε πολλών ειδών αλλαγές στη φύση. Αλλαγές πολλές φορές απειλητικές.
Η φύση αντιδρά στις επεμβάσεις που γίνονται χωρίς φρόνηση στο βασίλειό της και τιμωρεί αυστηρά όπου ο πολιτισμός μας αδυνατεί να χαράξει τα όρια στις σχέσεις μαζί της.
«Ού βιαστέον την φύσιν αλλά πειστέον . πείσομεν δε τα αναγκαίας επιθυμίας εκπληρούντες, τας τε φυσικάς αν μη βλάπτωσι, τας σε βλαβεράς πικρώς ελέγχοντες» ΚΔ 21 ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ
Με ποιο τρόπο λοιπόν μπορούμε να πείσουμε τη φύση έτσι ώστε να προκύψει ωφέλεια για τον άνθρωπο χωρίς βλάβη της εξωτερικής αλλά και εσωτερικής φύσης του ;
Πιθανόν αλλάζοντας τον τρόπο δράσης και σκέψης, επανατοποθετώντας τον άνθρωπο στη φύση ως ίσο με τα άλλα έμβια όντα, κτίζοντας ταυτόχρονα ένα βιοκεντρικό μοντέλο σε αντικατάσταση του ανθρωποκεντρικού προάγοντας και υποστηρίζοντας τη ζωή συνολικά στον πλανήτη.
Αυτό το ζωογόνο πέρασμα, μπορεί να επιτευχθεί νομίζω με τη συνδρομή της παιδείας αλλά και με γέφυρα τον ανθρώπινο θετό νόμο, δίνοντας του παγκόσμια διάσταση. Πανανθρώπινου νόμου που δεν θ’ αγνοεί το φυσικό αυτόν δηλ. που η φυσική ισορροπία μοίρασε εξ ίσου σ’ όλα τα όντα.
Οικοδομώντας με τον νόμο νοοτροπίες, συνήθειες, πρακτικές, μπορούμε να ελπίζουμε στην αποκατάσταση της ισορροπίας φύσης και κοινωνίας.
« Η φτώχεια αν εναρμονιστεί με τους φυσικούς νόμους, είναι μεγάλος πλούτος. Γνωρίζεις όμως ποια όρια θέτουν αυτοί οι νόμοι της φύσης: να μην πεινάς, να μην διψάς, να μην κρυώνεις» μας προτείνει ο Επίκουρος.
Πως όμως μπορούμε να διασφαλίσουμε αυτές τις αυτονόητες φυσικές καταστάσεις, όταν ενώ γνωρίζουμε τα φαινόμενα της εντροπίας και της μη αναστρεψιμότητας της φύσης – έννοιες αντιθετικές στην επαναληψιμότητα – συνεχίζουμε να μολύνουμε ποικιλοτρόπως το περιβάλλον, τα ζώα και τα φυτά;
Η ιεροτελεστία της Άνοιξης τελείται μόνο για τον άνθρωπο και όχι για τα φυτά και τα ζώα;
«Το της φύσεως δίκαιον εστί σύμβολον του συμφέροντος εις το μη βλάπτειν αλλήλους, μήτε βλάπτεσθαι». Το δίκαιο που πηγάζει από τη φύση είναι σύμβαση προς το κοινό συμφέρον, που σκοπό έχει να μην βλάπτουν και να βλάπτονται οι άνθρωποι, προτείνει ο Επίκουρος(ΧΧΧ1)
Έτσι όταν η ανθρώπινη πρακτική δεν παραβλέπει τη φυσική δράση στην εφαρμογή των επιστημονικών και τεχνικών κατακτήσεων, οι συνήθειες επανακριθούν, το αχαλίνωτο κέρδος τιθασευτεί, όλα αυτά πραγματοποιημένα μέσα από συλλογικούς θεσμούς, τότε νομίζω, ίσως ουτοπικά ονειρευόμενος, μπορούμε να ζήσουμε σε αρμονία με τη φύση, προάγοντας τη ζωή.
Το ζήτημα είναι κοινωνικοπολιτικό, αφού αφορά, το σύνολο και τον καθένα μας ξεχωριστά, η καθημερινή ζωή του οποίου θανατώνει ή αναζωογονεί τη φύση και τον πλανήτη.
Μας χρειάζεται λοιπόν μια αληθινή δημοκρατία, προτείνει ο Καστοριάδης, που θα εγκαινίαζε όσο το δυνατόν ευρύτερες διαδικασίες στοχασμού και διαβούλευσης, όπου να συμμετείχαν οι πολίτες στο σύνολό τους. Αυτό με τη σειρά του δεν είναι δυνατό παρά εάν οι πολίτες διαθέτουν μια αληθινή πληροφόρηση, μία αληθινή μόρφωση και ευκαιρία να ασκήσουν στην πράξη την κρίση τους.
Φαίνεται ουτοπική και απραγματοποίητη πρόταση.
Μήπως δεν ήταν ουτοπική πριν 80 μόλις χρόνια η ιδέα της κατάκτησης του κοντινού Διαστήματος ;
Η σημερινή βιομηχανική κοινωνία συντελεί την Ύβριν όντας τραγική και άφρων. Ποιος όμως είναι έτοιμος να δεχθεί τη νέμεση ;
. . . . .
Προσπάθησα, κουραστικά ίσως, να σας μεταφέρω ένα μέρος από τους προβληματισμούς μου πάνω στα θέματα της φύσης ιδωμένα από την πλευρά της καθημερινότητας
Γιατί τι άλλο διαχειριζόμαστε εκτός από το σκληρό παρόν ;
Απέφυγα να κάνω μεταφυσικές αναφορές – αυτές είναι έργο άλλων – γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχει αυτή η πολυτέλεια μπροστά στην επιταχυνόμενη ανατροπή της φυσικής ισορροπίας μέσα και έξω από τον άνθρωπο.
Αναζητώ τις επιστημονικές, άμεσες και πρακτικά εφαρμόσιμες λύσεις, ελπίζοντας στην ομαδική δράση ιδιαίτερα ευαίσθητων κοινοτήτων όπως η πανεπιστημιακή (καθηγητές – φοιτητές – διανοούμενοι) η οποία διαθέτει εκτός των άλλων και μεγάλο αριθμό ικανών και ανοιχτών στα μηνύματα των εποχών ανθρώπους.
. . . . .
Ο σπόρος είναι εν δυνάμει δένδρο καρποφόρο. Οι φυσικές δυνάμεις, η παιδεία, μαζί με τον άνεμο των ονείρων στον άνθρωπο, τον αναζωογονούν και τον επαναπροσδιορίζουν στον κόσμο. Συνεργούν στην επ‑ανάστασή του.
«Η φύση μιλά χίλιες γλώσσες, και εμείς μόλις αρχίσαμε ν’ ακούμε» λέει ο Ιλύα Πριγκοζίν.
Ας την ακούσουμε προσεκτικά για να είναι ιεροτελεστία η άνοιξη.
13 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου